Сцэнарый электроннай прэзентацыі
(для дзяцей сярэдняга і старэйшага школьнага ўзросту)
У зале аформлена выстава, гучыць песня “Спадчына”
1сл. Янка Купала. Старонкі жыцця і творчасці.
Універсітэтам Янкі Купалы было само жыццё
2сл. У Яся Луцэвіча, як і у кожнага чалавека на гэтым свеце, пачыналася ўсё з дня нараджэння, з Вязынкі, дзе ён нарадзіўся, гэтай невялічкай хаткі над невялічкай рачулкай, Ясь зусім не памятаў. Дык калі яго, Ясева, сапраўднае жыццё пачалося? Можа тады, калі ўпершыню пачуў гучанне свайго верша з вуснаў выдаўца-рэдактара газеты “Северо-Западный край” “Але, хоць колькі жыць тут буду…”. А можа тады, калі апякла яго думка: “Мне трэба быць Купалам, мне трэба знайсці купальскую кветку шчасця. Я той, каму шукаць яе – для сябе, для мужыка”.
3сл. Бацькі паэта:
Бянігна Іванаўна Луцэвіч, маці паэта 1857-1942
Дамінік Ануфрыевіч Луцэвіч, бацька паэта 1846-1902
Мне мудрасці кніжнай не даў Бог пазнаці
Мой бацька не мог даць раскошаў такіх –
Наўчыўся я слоў беларускіх ад маці
І дум беларускіх без школы і кніг.
Ад самай красы маіх дзён невясёлых
Настаўнікам быў беларускі абшар;
Усходы палеткаў і гоманы ў сёлах
Навуку сваю мне прыносілі ў дар.
Я.Купала “Мая навука”
4сл. Але ўсё ж-такі Купала пачаў вучыцца ў Косіне, калі яму было каля 7 гадоў. Малога Яся, так называлі хлопчыка ў сям’і, навучыў чытаць і пісаць па-польску гімназіст Патаповіч, сын служачага маёнтка.
Прагнасць да ведаў не давала мне спакою, хоць усе дарогі да навукі, як гаворыцца, былі для мяне адрэзаны. Адно, што засталося, — гэта кнігі, і я ім аддаўся ўсёй душой і сэрцам”
5сл. ” Да 21 года гаспадарыў дома – араў, касіў, сек дровы… Гаспадарка на чужой зямлі апрыкрала. Кінуў усё і пайшоў шукаць “лёгкага” хлеба. Гэтак праслужыў тры гады у броварах чорнарабочым. Зазнаў там такого пекла, якога яшчэ дагэтуль не меў. Кінуў і гэтую работу і папаў у Вільню, дзе выходзіла газета “Наша Ніва”. У Вільні працаваў у бібліятэцы і у “Нашай Ніве”… Даводзілася усё рвбіць: папраўляць рукапісы…, перакладаць з польскай, рускай або украінскай моў…, дапамагаць у экспедыцыі газеты і г.д…”
6сл. Потым была вучоба ў Пецярбургу. У 1908 годзе выдавецкая суполка “Загляне сонца і ў наша ваконца!” у Пецярбургу выдае першую кнігу вершаў Янкі Купалы “Жалейка”.
“Песні Купалы – гэта люстра, у якім свеціцца душа беларуса… Непадробны голас, што ідзе з самай глыбіні народнай душы…” – пісала “Наша ніва” ў рэцэнзіі на зборнік вершаў.
Ці завылі ваўкі, ці заенчыў віхор,
Ці запеў салавей, ці загагала гусь, —
Я тут бачу свой край, поле, рэчку і бор,
Сваю матку-зямлю – Беларусь <…>
А вот як не любіць гэта поле і бор,
І зялёны садок, і крыклівую гусь!..
А што часам тут страшна заенча віхор, —
Гэта енк, гэта крык, што жыве Беларусь.
“Першы зборнік маіх вершаў быў двойчы канфіскаваны: першы раз – па распараджэнню Пецярбургскага камітэта па друку, а другі раз – па прапанове Віленскай адміністрацыі”
Я. Купала “Аўтабіяграфія»
7сл. І вось у смутку пецярбургскіх белых начэй нараджаюцца паэмы “Курган”, “Сон на кургане”, “Адвечная песня”. Тут маладыя беларусы-пецярбуржцы ставяць купалаўскую “Паўлінку”. Пецярбургскі перыяд – важны этап у творчасці Янкі Купалы. Тут паэт выдаў зборнікі вершаў “Гусляр” (1910), “Шлях”
Я ад вас далёка, бацькоўскія гоні, —
На чужое неба ўжо гляджу сягоння.
Але думкай, сэрцам толькі вас я знаю,
Як і жыў, жыву я ў сваім родным краю.”
Я.Купала “Я ад вас далёка…”
8сл. 1912 год быў важным у асабістым жыцці Янкі Купалы. Ён упершыню сустракаецца з Якубам Коласам. Дружба вялікіх паэтаў прадаўжалася ўсё жыццё .
Хтось з дому прыбег у сяло, знайшоў мяне і сказаў мне тры словы: «Прыехаў Янка Купала». Гэтыя словы мяне радасна ўсхвалявалі. Быў ужо даволі позні жнівеньскі вечар. У хаце гарэла лямпа. На лаве каля стала сядзеў малады, статны, жыццярадасны хлопец з вясёлымі, крыху насмешлівымі жаўтавата-карымі вачыма. Я борздзенька накіраваўся ў Смольню. Так звалася месца, дзе была сядзіба маіх родных. Мы павіталіся…І ён мне і, напэўна, я яму паказаліся зусім не такімі, як гэта прадстаўлялі мы сабе адзін аднаго ў нашым уяўленні.
Я.Колас
9сл. Лірыка кахання – адна з самых складаных галін літаратурнай творчасці. Кожны раз, калі пішуцца радкі пра каханне, паэт нібы ўзыходзіць на рынг рыцарскага турніру, дзе супраць яго выступаюць творцы тысячагадовай гісторыі прыгожага пісьменства. У інтымнай, ці любоўнай лірыцы Купала не саступае сваім папярэднікам, карыфеям любоўнай тэматыкі – Петрарку, Гётэ, Пушкіну. Не ўсе вершы, дайшоўшыя да нас, захавалі аўтарскія прысвячэнні. Але ў яго жыцці было дзве жанчыны, якія змагаліся за Янку. Самі ў сабе, моўчкі, хаваючыся, тоячыся ад знаёмых і незнаёмых. Адна – Уладзіслава Францаўна Станкевіч, прыняўшая руку і сэрца генія, другая – Паўліна Вікенцьеўна Мядзёлка, чамусьці адмовіўшая яму.
10сл. “ А яна…”
Гэткім шчырым каханнем яе атуліў,
З гэткай ласкай глядзеў ў яе сумныя вочы,-
Як і сонца не туліць расквечаных ніў,
Як і зоры людзям не ўглядаюцца ўночы!
Так пясціў, так галубіў галубку, яе,
Так цяпліў сваім сэрцам сірочым ёй грудзі,-
Як і маці не песціць дзіцё – як спаўе,
Як і вогнішча ззябнутых грэці не будзе!
Столькі песень над песнямі ёй я напеў,
Столькі думак злажыў аб ёй важных,таёмных,-
Як і бор гэтак з ветрам шумець не шумеў,
Як і век гэткіх дум не злажыў для патомных!
Гэткі ў сэрцы сваім збудаваў ёй пасад
І такую ўзлажыў ёй з кахання карону,-
Як і неба з зямлёю, на божы загад,
Не прыдбаюць такіх ні кароны, ні трону!
Так уславіў яе ў славу сонца і зор,
Так маліўся дзень-ноч к ёй мальбою нябёсаў,-
Як і мудрасць не ўславіць ўсясвету прастор,
Як і каня не моліцца ўлетку да росаў!
Утварыў з яе шчасце з-пад шчасцяў сваё —
Чарадзейную княжну з аповесці дзіўнай,
І пад ногі ёй кінуў жыццё сваё ўсё…
А яна? А яна была толькі…дзяўчына!..
11сл. Пасля заканчэння курсаў А.С.Чарняева Я.Купала зноў едзе ў Вільню. Плённым у творчасці паэта быў 1913 год. У гэты час напісаны паэмы “Бандароўна” і “Магіла льва”. Значнае месца займае і сацыяльная драма “Раскіданнае гняздо”. Упершыню яна ўбачыла свет у 1919 годзе. У 1913-1915гг. Купала быў ўжо адказным і фактычным рэдактарам “Нашай нівы”. Прыезд Я.Купалы ў Вільню ўліў новыя творчыя сілы ў беларускае літаратурнае жыццё. Пачалі наладжвацца вечары, чыткі. У гэты час Я.Купала зблізіўся з літаратурнымі дзеячамі – рускімі, літоўскімі і польскімі. Вялікая дружба злучала Я.Купалу з народным літоўскім паэтам Людасам Гіра, з мастаком Чурлёнісам, асабліва ў блізкіх адносінах быў Я.Купала з літоўскім кампазітарам Шымкусам.”
У.Луцэвіч “Янка Купала ў Вільні”
12сл. Пры набліжэнні да Вільні немцаў Янка Купала эвакуіруецца ў Маскву. У 1916 годзе паэт прызываецца ў царскую армію. Творчасць Янкі Купалы дарэвалюцыйнага перыяду развівалася на дэмакратычных традыцыях рускай і беларускай літаратур, пад сцягам барацьбы за рэвалюцыйна-дэмакратычную, глыбока народную літаратуру. Блізкія Я.Купалу былі і В. Дунін-Марцінкевія, і Ф.Багушэвіч, і Я. Лучына. Высока цаніў ён дзейнасць паэтэсы-рэвалюцыянеркі Цёткі, тонкага майстра слова бачыў у асобе М. Багдановіча. У першыя гады Савецкай улады паэт перакладае на беларускую мову “Інтэрнацыянал” і “Слова аб палку Ігаравым”. У1934 годзе удзельнічае у рабоце Першага з’езда савецкіх пісьменнікаў, дзе упершыню сустракаецца з Максімам Горкім.
13сл. 1941 год. Што Купала-паэт мог супрацьпаставіць тактыцы выпаленай зямлі, па знішчальных законах якой ішоў праз Беларусь вораг? Яго рукі, яго вочы, яго сэрца, яго любоў і нянавісць знайшлі такую сілу. І загучала грозным заклікам: “Партызаны, партызаны…”. І над усімі франтамі ў агні і крыві гучала: “Клічу вас я на пабеду!..”. Ён верыў у яе, але не дажыў. Янка Купала загінуў трагічна 28 чэрвеня 1942 года ў Маскве. Праз тысячу шляхоў адчула гэта матчына сэрца і спынілася – праз два дні пасля смерці сына. Хавалі іх у адзін дзень.
14сл. Янка Купала – непаўторны талент, у якім увасабляецца сіла беларускага народа, прыгажосць яго духоўнага багацця, яго глыбокая гуманнасць, яго мудрая філасофія.
Песня мая не шукае чырвонцаў,-
Будучнасць гэткіх не знойдзе у ёй плям,-
Жыць толькі хоча ў радзімай старонцы,
Пеці па сэрцу ўсім добрым людзям.
Пеці, і з часам, у добрую пору,
Выклікаць водклік у сонным сяле…
Ўсю Беларусь – неабнятну, як мора,
Ўбачыць у ясным, як сонца, святле.
Я.Купала. “Песня мая”
Спіс выкарыстанай літаратуры:
- Ліпскі, У.С. Янкаў вянок: Дзецям пра Янку Купалу / Уладзімір Ліпскі; маст. А.Ф. Вашчанка. — Мінск : Маст. літ., 2009. – 222 с.
- Ярош, М.Р. Пясняр роднай зямлі: Жыццё і творчасць Я. Купалы / М.Р. Ярош; прадмова В.П. Жураўлёва. — 2-е выд. – Мінск : Бел. навука, 2003. — 341 с.
- Купала, Я. Зкутка жаданняў: вершы, паэмы, п’есы: для сярэд. і ст. шк. узросту / Янка Купала. – Мінск : Маст. літ., 2006.- 575 с.
- Явар і каліна: Паэзія кахання: для дзяцей сярэд. і шк. узросту / уклад. С.С. Панізніка ; маст. У.П. Масцераў. – Мінск : Юнацтва, 2000. — 219 с.
- Купала, Я. Мая малітва: Вершы, паэмы / Янка Купала.- Мінск : Маст. літ., 2007. – 95 с.
Складальнік: бібліятэкар РДБ Куцюк Н.Н.
